● Гэта — аўтарская беларуская версія тэксту.
Авторская версия на русском — здесь.
Tulkojums latviski pieejams šeit.
У 2020 годзе яму беларусы крычалі «сыходзь», але ён пры дапамозе сілавікоў утрымаў сваё крэсла. Нават за аўтамат прыйшлося хапацца! І вось мінская «ўлада» запланавала чарговыя «выбары» на 26 студзеня 2025 года. Як яны пройдуць? І колькі адсоткаў намалюе «ўлада» па выніках галасавання?
Калі ў апошні раз у маёй краіне была дэмакратычная змена ўлады, мне было амаль восем гадоў. Зразумела, што з тых выбараў я нічога не памятаю, бо якія выбары ў такім узросце? Лепей з сябрамі зямлянку адкапаць! Калі крыху падрос і стаў цікавіцца жыццём у краіне, то дапытваўся ў бацькоў пра першыя выбары прэзідэнта ў Беларусі. І, ведаеце, сваякі распавядалі, што ў той час былы дэпутат атрымаў давер большай колькасці людзей, бо быў хлопцам з вёскі. Але ці так яно было насамрэч?
Гістарычны агляд
Пасля абвяшчэння незалежнасці Беларусі ў 1991 годзе пытанне ўсталявання палітычнай сістэмы было вельмі важным. У 1994 годзе была прынята новая Канстытуцыя, якая ўвяла пасаду прэзідэнта і рэгламентавала выбарчы працэс. У той час на пасаду прэзідэнта было заяўлена дзесяць кандыдатаў, але асноўную барацьбу вялі некалькі фігур. Гэта Станіслаў Шушкевіч — першы кіраўнік Беларусі пасля распаду СССР, Вячаслаў Кебіч — прэм’ер-міністр краіны таго часу, і Аляксандр Лукашэнка — незалежны кандыдат.
Станіслаў Шушкевіч выступаў за поўную інтэграцыю з заходнімі краінамі і крытыкаваў савецкае мінулае. Вячаслаў Кебіч у сваіх прамовах падтрымліваў цесныя эканамічныя адносіны з Расіяй. А Лукашэнка… быў іншым.
Малады і энергічны лідар
У 1994 годзе яму было ўсяго 39 гадоў (супраць 56-ці Кебіча і 59-ці Шушкевіча), і ён пазіцыянаваў сябе як малады і энергічны лідар. Адзін з яго перадвыбарчых плакатаў таго часу распавядаў (карцінка):
«Эра сямідзесяцігадовых кіраўнікоў заканчваецца. Беларусь мае патрэбу ў новых людзях, у новай палітыцы».
Добрая прапанова! На «выбарах» 26 студзеня 2025 года грамадзяніну Лукашэнку будзе 70 гадоў, 4 месяцы і 26 дзён. Ці памятае ён свае былыя думкі?
У праграме 1994 года Лукашэнка акцэнтаваў увагу на неабходнасці змагання з карупцыяй і злоўжываннямі ў вышэйшых эшалонах улады. Добры пункт! Мабыць, дзякуючы такому падыходу з’явілася ўсяго 17 рэзідэнцый, а не 80, як у Саддама Хусейна. І без пакояў для гразевых ваннаў, як у Пуціна. Бюджэтна.
А яшчэ ў 1994-м ён абяцаў прывесці да ладу і эканоміку ў краіне. Памятаеце пра абяцанне заробку «па 500 долараў»? З таго часу прайшло 17 гадоў. Чаму не атрымалася?
Выбарчая праграма Лукашэнкі 1994 года была пра палітычную стабільнасць як аснову для будучых рэформаў. Са стабільнасцю ўсё «добра», а што наконт рэформаў? На мінулых выходных ён зноў прапанаваў:
«Распрацаваць стандартны сацыяльны пакет для маладых спецыялістаў, якія едуць працаваць у вёску (арэнднае жыллё, фінансавае, транспартнае забеспячэнне і так далей)».
Шыкоўна! Але, здаецца, мы гэта ўжо калісьці чулі? Яшчэ з 2004 года павышэнне якасці жыцця на вёсцы — галоўная задача. Не хапіла 20 год?
«На дзяржаўным тэлебачанні… ідзе хлусня!»
Мая ўлюбёная цытата дэпутата Вярхоўнага Савета Аляксандра Лукашэнкі з эфіра на тэлебачанні ў 1994 годзе пра журналістыку:
«Тое, што адбываецца сёння на дзяржаўным тэлебачанні… ідзе хлусня, суцэльная хлусня! Калі ты ненадзейны, з табой кантракт не заключаюць. Што гэта за дзікасць?...»
Нейкая машына часу 2024-1994! Не верыце? Паглядзіце беларускія навіны, а потым пагаварыце з жыхарамі Беларусі. Ведаю, што ў латышоў шмат сваякоў у маёй краіне. Упэўнены, вы будзеце здзіўленыя. Ведаеце, сярод беларусаў нават ёсць жарт, што беларуская тэлебачанне паказвае не рэальную краіну, а тую самую марвэлаўскую «Ваканду» — Беларусь будучыні — краіну, у якой хацелася б жыць.
Нагадаю, сёння ў Беларусі не засталося ніводнага незалежнага медыя. Усе скасаваны! 37 журналістаў былі затрыманыя за сваю журналісцкую дзейнасць і сёння знаходзяцца за кратамі.
І працяг прамовы з «прыгожага далёка»:
«Гэта ж пячорная палітыка ў дзяржаве. Сродкі масавай інфармацыі папросту згвалтаваныя. Журналісты баяцца. Яны ж таксама людзі. І я, будучы прэзідэнтам, калі гэта адбудзецца, ніколі не буду душыць гэта».
Па ўзроўні свабоды слова Беларусь займае чацвёртае месца... з канца. Маю краіну «апярэджваюць»: Нікарагуа, Эрытрэя і Паўночная Карэя… Вось гэта спаборніцтва!
Стаўка на гісторыю краіны
Ведаеце, у 1994 годзе Лукашэнка акцэнтаваў увагу на беларускай нацыі. Ён ставіў на гісторыю краіны і культурную ідэнтычнасць. Але што адбылося за трыццаць год? Сёння падлеткі не ведаюць беларускай мовы. І ў маёй краіне гэтае пытанне стаіць значна вастрэй, чым моўнае пытанне ў Латвіі.
Калі я вучыўся ў школе, то чуў беларускую мову кожны дзень. А сёння яе выкладаюць усяго адну гадзіну на тыдзень. Ну і як яе ведаць?
Прызнаюся, у сталым узросце я наведваў у Магілёве курсы «Мова нанова» — гэта ініцыятыва па вывучэнні беларускай мовы, але мой галоўны рэдактар забараніў мне наведваць гэтыя лекцыі пад пагрозай звальнення… Вось гэта матывацыя!
У Беларусі курсы «Мова Нанова» былі зачыненыя ў 2021 годзе.
Выбары 1994 года
У першым туры, які адбыўся 23 чэрвеня 1994 года, ніхто з кандыдатаў не набраў большасці галасоў, неабходнай для перамогі. Лукашэнка атрымаў — 45,1% галасоў, Кебіч — 17,4%, а Шушкевіч — 9,9%. У другім туры, які адбыўся 10 ліпеня 1994 года, Аляксандр Лукашэнка, паводле афіцыйных даных, набраў 80,3% галасоў, а Вячаслаў Кебіч — толькі 14,2%.
Але амаль праз два гады пасля выбараў беларусы зразумелі, што «кандыдат ад народа» мае жаданне падмануць людзей.
Пратэсты ў 1996-м
У 1996 годзе прэзідэнт Лукашэнка прапанаваў правесці 24 лістапада рэферэндум па змяненні Канстытуцыі. Праз гэты рэферэндум прапанавалася размеркаванне ўлады паміж галінамі ўрада. А яшчэ — абмяркоўвалася ўмацаванне прэзідэнцкай улады і працяг тэрміну прэзідэнцкіх паўнамоцтваў.
Вось так за два гады дэмакратыя пераўтварылася ў дыктатуру.
Пратэсты пачаліся ў сакавіку, калі Лукашэнка абвясціў пра намер правесці рэферэндум. 24 сакавіка 1996 года адбылася адна з першых буйных акцый пратэсту — «Марш Дня Волі». Апазіцыя і частка грамадства асцерагаліся ўсталявання аўтарытарнага рэжыму.
Самыя маштабныя акцыі пратэсту прайшлі ў лістападзе 1996 года, непасрэдна перад і пасля рэферэндуму 24 лістапада. Тысячы пратэстоўцаў выйшлі на вуліцы, каб выступіць супраць зменаў у Канстытуцыі і спробаў Лукашэнкі кансалідаваць уладу. Пратэсты скончыліся жорсткім падаўленнем з боку ўладаў, што стала сігналам да пачатку перыяду рэпрэсій і абмежавання дэмакратычных свабод…
Больш, чым Сталін
Іосіф Сталін фактычна знаходзіўся ва ўладзе 29 гадоў. Муамар Кадафі ўтрымліваў уладу ў Лівіі амаль 42 гады. Фідэль Кастра знаходзіўся ва ўладзе — 49 гадоў, і я памятаю, як яго вывозілі да публікі ў інвалідным вазку… Таму ў беларусаў яшчэ ўсё наперадзе.
Што наконт выбараў, якія адбудуцца 26 студзеня 2025 года ў Беларусі? Агітацыйная машына ўжо на ўсіх абаротах робіць флэшмобы і запрашае Лукашэнку ў крэсла кіраўніка краіны. Але мы памятаем адказ простых працоўных беларусаў чатыры гады таму.
Ведаеце, адзін з маіх знаёмых у 2006 годзе быў у выбарчай камісіі на ўчастку галасавання і распавядаў, як рабіліся ўкіды ў гэтыя урны. Як галасавалі за тых, хто не прыйшоў на ўчастак. І калі палічыць колькасць выціснутых з краіны, то 600 000 ужо прагаласавалі за кандыдата ад «улады». За тых, хто ў краіне — таксама паставяць патрэбныя крыжыкі.
Што наконт астатніх кандыдатаў? Улада выставіла тэхнічных канкурэнтаў, абмяркоўваць іх няма сэнсу. Частка з іх, як заўсёды, самастойна здыме свае кандыдатуры бліжэй да часу галасавання.
Мой прагноз — ад 90 да 92 адсоткаў намалююць Лукашэнку на гэтую пяцігодку. Бо ніжэй за 2020-ты — нельга! А там «афіцыйная» лічба — 80,1% выбарцаў.
Чаму менавіта ад 90%? Таму што, па-першае, краіну «перавыхавалі», па-другое, «беглыя» — збеглі, і ў краіне на засталося апазіцыі. Рэжыму патрэбная лічба, якая паказвае поўны «давер» людзей. А яшчэ патрэбнае прызнанне ЗША і Еўрапейскага Звязу. Для гэтай мэты ва «ўлады» козыры ў рукаве, а калі дакладней, у турме — Ціханоўскі, Бабарыка, Калеснікава і іншыя. Менавіта палітвязнямі і будуць гандляваць...
Што адчуваем мы, эмігранты? Ведаеце, а нічога — унутры пустэча. Мы разумеем, што сапраўдныя выбары праводзіліся апошні раз у 1994 годзе. Мы ведаем, што ў 2020 годзе рэжым чарговы раз утрымаў уладу і зрабіў гэта з забойствам беларусаў.
Ці адбудуцца пратэсты ў 2025 годзе? Не! Чаму? Людзі запалоханыя.
У кожнай сям’і ёсць тыя, хто пакінуў краіну ці адседзеў свае суткі і нават гады. Шмат сем’яў, дзе і сёння бацькі, браты, жонкі, дзеці — у турме…
Карагод маленькіх «чорных лебедзяў»
Таму людзі ў краіне «перагарнулі старонку» і жывуць чаканнем. Чакае свайго часу па ўсёй краіне і шампанскае ў лядоўні. Ці ведаеце, на які выпадак?
Адзін з маіх сяброў верыць у «чорных лебедзяў». Але што гэта за птушка такая? У якім годзе яна завітае ў Беларусь? Гэта сталінскі 1953? Ці падступны снежань 1989 года для Чаушэску? Альбо кастрычнік 2011 года для Кадафі?
Трэба разумець, што
пакуль ідзе вайна ва Украіне і пакуль рэжым Пуціна будзе ў Крамлі, мары пра змены ў Беларусі застануцца марамі.
Бо калі лебедзі і прыляцяць, ці не пачне Пуцін бамбіць разам з Кіевам і Мінск? Таму нам патрэбны адразу дзве птушкі.
Ведаеце, старажылам сярод прэзідэнтаў у сучаснай гісторыі з’яўляецца Тэадора Абіанг Нгема Мбасога з Экватарыяльнай Гвінеі. Ён знаходзіцца ва ўладзе з 1979 года, што робіць яго прэзідэнтам на працягу ўжо больш як 45 гадоў.
Магчыма, Лукашэнка спаборнічае з ім?
