● Гэта — аўтарская беларуская версія тэксту.
Авторская версия на русском — здесь.
Tulkojums latviski pieejams šeit.
«Людзьмі звацца»
Першае, што мне хацелася б выказаць — гэта не думка, а пачуццё. Доўгія гады я жыла ў пастаянным страху на сваёй радзіме. Я ўцякала з Беларусі ў Рыгу праз Стамбул. Мусіць, апагей гэтага экзістэнцыйнага страху здарыўся менавіта там, у аэрапорце Стамбула — велізарным мурашніку, які бесперапынна рухаецца і не спыняе сваё хаатычнае жыццё ніколі. Менавіта там я зразумела, што такое быць па-сапраўднаму самотным. Маленькая дзяўчынка з рукзачком за плячыма, якая страціла маму ў натоўпе і зараз не можа яе знайсці.
Латвія мяне ад гэтага страху вылечыла, як толькі я ступіла на яе зямлю. Гэта маё сапраўднае прыстанішча. Мне тут бяспечна, як у Бога за пазухай. Я адчуваю вялікую падзяку і да самой Латвіі, і да ўсіх тых людзей, якія мне сустрэліся тут і дапамаглі. І словам, і справай. І матэрыяльна, і эмацыйна. І гэтая дапамога цалкам бясплатная — проста таму, што я ёсць. Каштоўнасць кожнага чалавека як асобы — ці не гэта дэмакратыя? Чалавечнасць? Мусіць, так.
Такім чынам,
я са шрубка, які выпаў з таталітарнага механізму, ператварылася ў чалавека.
Зрэшты, пошукі чалавечай годнасці беларусы як нацыя пачалі яшчэ ў сярэдзіне XIX стагоддзі, працягнулі ў перыяд нацыянальнага адраджэння ў пачатку XX стагоддзя і не спыняюць дагэтуль. Праграмны верш класіка беларускай літаратуры Янкі Купалы «Хто ты гэткі?» таму пацвярджэнне (трэба ж, як лёгка са школьных падручнікаў гэты верш перавандраваў у так званы спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў, складзены беларускімі ўладамі):
Дзе радзіўся?
— Ў сваёй вёсцы.
Дзе хрысціўся?
— Пры дарожцы.
Чым асвенчан?
— Кроўю, потам.
Чым быць хочаш?
— Не быць скотам…
Ідуць стагоддзі, а сэнс гэтай формулы беларускага шчасця, прабачце маю самаіронію, не мяняецца. І яшчэ тое самае, купалаўскае: людзьмі звацца. У Латвіі я чалавек па змоўчанні, і даказваць гэта нікому не трэба.
Кім больш выгадна быць — беларусам, латышом ці кімсьці яшчэ?
Дзіўная фармулёўка, ці не праўда? Раскажу вам, дарагія чытачы, свой сакрэт, які, канешне, перастане быць ім пасля апублікавання гэтага тэксту. Як і ўсе журналісты, я вельмі дапытлівая і паглынаю вялізную колькасць інфармацыі. Мае любімыя палі для даследавання — гэта супольнасці мігрантаў у сацыяльных сетках, у таксама іх чаты, у тым ліку і закрытыя. Дастаткова, як я жартую, укараніцца туды — і бездань карысных парад раскрываецца перад вамі. Там можна даведацца ўсё: пачынаючы ад таго, у каго стрыгчыся, рабіць манікюр і лячыць зубы, заканчваючы тым, дзе можна купіць самыя смачныя пяльмені і... як хутчэй, прасцей і пажадана наогул не напружваючыся, атрымаць від на жыхарства, а яшчэ лепш — грамадзянства. І нават каб падаткі асабліва не плаціць, і мову асабліва не вучыць, і наогул — а ці можна толькі раз у год у краіне з’яўляцца.
Я не гандлюю сваёй нацыянальнай ідэнтычнасцю, нібы бабуля на рынку — пучком радыскі.
Гэта маё глыбокае перакананне. Але не ўсе людзі так думаюць. Магчыма, я залішне наіўная, калі мяркую, што з ідэнтычнасцю нараджаюцца. Гэта тое, што табе дадзена па праве нараджэння. Я беларуска, бо нарадзілася і вырасла ў гэтай краіне. І застануся ёй да канца сваіх дзён. Таму мяне, мякка кажучы, здзіўляюць гісторыі, падобныя да гэтай: «69-гадовая Вера Фенчанка... усё жыццё пражыла ў Латвіі і прыняла расійскае грамадзянства з-за фінансавых складанасцяў — тады расійская пенсія для жанчыны была добрай дапамогай». Гэта значыць,
нацыянальная добрая якасць купляецца і прадаецца дзеля «добрай дапамогі».
Без каментароў.
Некаторыя без ценю роздумаў могуць памяняць грамадзянства. А іншыя... сумняваюцца ў сабе і ў каштоўнасці свайго народа да бясконцасці. Гэта пра беларусаў. Нездарма ж з’явіўся ў незалежнай беларускай прэсе артыкул з назвай «Які сэнс заставацца беларусам?». Спойлер: па меркаванні аўтара, сэнс ёсць, і на мой погляд таксама. І вось чаму.
Свой сярод чужых, чужы сярод сваіх
Часам мне было крыўдна, калі мае латышы мне казалі, што я недастаткова хутка інтэгруюся ў латвійскае грамадства, недастаткова добра ведаю мову (хоць мне здаецца, за тры гады асвоіць латышскую мову на B2 — гэта цалкам сабе сярэднестатычная норма). Я разумею, чаму так, але сваю прыроду ці наўрад калісьці змагу змяніць.
Я думаю на беларускай, і так будзе заўсёды.
Аднак яшчэ адзін «прышпіл» чакаў мяне, калі мой жаніх-італьянец у адной з размоў заўважыў: «Ты паводзіш сябе, як іншаземка!», а яго бацька, пасадзіўшы мяне перад сабой, строга сказаў: «Ты абавязана размаўляць на італьянскай мове». Што ж,
так, я і ёсць іншаземка, і так, адной мовай больш — нічога не бачу ў гэтым дрэннага!
Праўда, на вывучэнне патрабуюцца намаганні і час. Мінімум год, а то і паўтара.
Карацей,
эмігрантам і асабліва ўцекачам — тым, каму няма куды вяртацца — неабходна падрыхтавацца да таго, што пры ўсіх намаганнях цалкам сваімі ў новым грамадстве яны ніколі не стануць.
І гэта нармальна. Як бы ідэальна і без акцэнту ты не размаўляў на новай для сябе мове, якія бы мясцовыя традыцыяі ты не пераймаў. Для мяне ключавыя словы адаптацыі ў новым грамадстве — гэта прыняцце традыцый іншага народа і павага да іх. Але ніяк не поўная мімікрыя. Як бы мы, мігранты, ні стараліся, мы не пераламаем сябе цераз калена. Я прыняла гэтую думку, і ўсё стала на свае месцы.
* * *
Дык ці ганаруся тым, што беларуска? І хацела б я сваю нацыянальную ідэнтычнасць памяняць? Адказ на другое пытанне — сапраўды не, гэта немагчыма. А наконт першага... Шчыра кажучы, часам ганаруся, а часам не.
Мне прыемна ўсведамляць, што мая зямля багатая на таленты, такія як першадрукар Францыск Скарына ці паэт Мікола Гусоўскі, і мае старажытную гісторыю. Першае княства на тэрыторыі Беларусі — Полацкае — згадваецца ў 862 годзе.
Але мне сорамна глядзець у вочы ўкраінцам пасля пачатку поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну.
Бо беларускі рэжым — памагаты пуцінскага. Мноства фатальных падзей ужо адбыліся, і магчыма, змянілі маю краіну назаўжды, пазбавіўшы яе надзеі на лепшую будучыню.
Але ў мяне ёсць мая ціхая гавань — гэта Латвія. Няхай нават калі я тут пакуль і не свая.
