Кожную чацвёртую суботу лістапада (сёлета 25 лістапада) ва Украіне абвяшчаецца Дзень памяці ахвяр Галадамору 1932–1933 гг., у выніку якога загінулі каля 4,5 млн чалавек. Усяго ў СССР у той перыяд голад забраў жыцці каля 7 млн чалавек, пішуць пра вялікую колькасць ахвяр у Казахстане і Расіі. У 2008 годзе Сейм Латвіі прыняў дэкларацыю пра савецкія рэпрэсіі ў дачыненні да ўкраінскага народа. Галадамор ва Украіне прызналі генацыдам ужо тры дзясяткі краін. 25 лістапада 2023 года — гэта ўжо 640-вы дзень поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну. Чаму асабіста мне — простаму беларускаму шарагоўцу, які па волі лёсу знайшоў другі дом у Латвіі, так важныя і так патрэбныя гэтыя лічбы?
У кастрычніку ў рыжскім Мемарыяльным музеі Жаніса Ліпке дэбютаваў спектакль «Усё нармальна» паводле п’есы 26-гадовага беларускага драматурга Улады Хмель. На прэм’еру аўтарка прыехала з Варшавы, дзе жыве ўжо год.
Лістапад — асаблівы час для Латвіі. 10 лістапада адзначаецца дзень Мартыня, 11-га — Дзень Лачплесіса, а 18-га — Дзень абвяшчэння незалежнасці Латвійскай Рэспублікі. Летась я ўпершыню пабывала на факельным шэсці ў Рызе і была ўражана салідарнасцю мясцовых жыхароў. Здавалася, нібы ўся Латвія выйшла ў той вечар у цэнтр горада. Мне, уцекачу, чалавеку не мясцоваму, воляй-няволяй заставалася быць проста староннім назіральнікам. І думаць пра тое, а якія ж ёсць памятныя даты ў гэтыя цёмныя восеньскія дні ў майго, беларускага народа. Чым я магу ганарыцца, а ад чаго, наадварот — засмучацца? Шчыра кажучы — падстаў для суму ў беларусаў аказваецца больш.
Я — білінгв. Так называюць людзей, якія думаюць на некалькіх мовах, добра імі валодаюць і ўвесь час іх выкарыстоўваюць. Ёсць людзі, у якіх і родных моў дзве ці тры, і ў сучасным свеце ў гэтым няма нічога дзіўнага. У Латвіі дастаткова шмат білінгваў — так склалася гістарычна. Мне стала цікава пагутарыць з маладымі людзьмі, якія жывуць тут, даведацца падрабязней пра феномен, які вывучае кагнітыўная лінгвістыка. Як мова ўплывае на свядомасць чалавека? Чытаючы стужку навінаў штодзень, я пераконваюся, што гэта неверагодна важнае пытанне для Латвіі.
На шматпакутны яўрэйскі народ абрынулася новая вайна. Ужо некалькі дзён я шмат успамінаю Віцебск — адзін з апошніх гарадоў, у якім я пабывала ў маёй краіне перад уцёкамі назаўжды ў Латвію. Віцебская мастацкая школа дала свету Хаіма Суціна, Юдэля Пэна, Марка Шагала... У той дзень на адной з віцебскіх вулак у цэнтры я незнарок разгаварылася з мясцовым жыхаром. Па-элеганцку апрануты пажылы сіньёр з кійком успамінаў, якім быў горад у часы яго юнацтва.
У цэнтры кожнага без выключэння населенага пункта ў Беларусі — у сталіцы, абласным або раённым цэнтры ці нават у вёсцы — абавязкова ёсць вуліцы Савецкая, Леніна, Сацыялістычная, Камуністычная. Як правіла, з помнікам Леніну, а часам і Дзяржынскаму. Так, усё гэта да гэтага часу існуе ў нашай краіне. І не проста існуе — квітнее. Чаму? Адказ просты і складаны адначасова.
18-гадовы Данііл (імя зменена) прыехаў з Беларусі крыху больш за два гады таму разам са сваімі бацькамі, ратуючыся ад рэпрэсій беларускага рэжыму пасля падзей 2020 года. Яго сям’і і яму самому, атрымаўшы статус бежанца, давялося пачаць жыццё наноў. Цяпер малады чалавек — студэнт факультэта інфарматыкі Латвійскага ўніверсітэта.
Дзеці беларускіх уцекачоў 1 верасня пойдуць у школу ў Латвіі. Разам з бацькамі яны пачалі тут новае жыццё. І калі выбар дарослых узяць удзел у рэвалюцыі 2020 года ў Беларусі быў свядомым, то дзеці ідуць па тым шляху, які быў абраны мамай і татам. Як пачуваюцца малыя ў дзіцячым садку, у школе? Як гэта — ісці на ўрокі і вучыць прадметы, не разумеючы латышскай мовы?
23 жніўня адзначаецца Еўрапейскі дзень памяці ахвяр таталітарных рэжымаў, абвешчаны Еўрапарламентам у 2008 годзе. У гэты дзень 84 гады таму паміж нацысцкай Нямеччынай і Савецкім Саюзам быў падпісаны пакт Молатава-Рыбентропа, які адкрыў шлях да трагедыі Другой сусветнай вайны і яе наступстваў: канцлагераў, ГУЛАГАў, Халакосту, крэматорыяў і працоўных лагераў, затым доўгіх гадоў халоднай вайны і, для многіх, да далейшага прыгнёту. Каб данесці значэнне гэтых падзей да шырокай аўдыторыі, Еўрапейская Сетка Памяць і Салідарнасць з 2014 года праводзіць асветніцкую кампанію «Памятай. 23 жніўня».
Сёлета беларуская дыяспара Латвіі ўпершыню ўзяла ўдзел у штогадовым Дні Рыгі, размясціўшы свой стэнд на Ратушнай плошчы у мінулую суботу.